درس اخلاق | کدام فقر بهتر از ثروت است؟

به گزارش پایگاه خبری 598، مرحوم آیت الله محمدعلی ناصری از اساتید اخلاق حوزه در یکی از دروس اخلاق خود به موضوع «فقر ممدوح و رابطه آن با خداشناسی» پرداختند که متن آن بدین شرح است:

در یک فراز از دعای مکارم‌الاخلاق، امام سجاد علیه‌السلام می‌فرمایند: «وَ لَا أَفْتَقِرَنَّ وَ مِنْ عِنْدِک وُسْعِی»؛ پروردگارا مرا به فقر و تهی دستی مبتلا نکن و حال آنکه با فضل و عنایت تو الان متمکن هستم.

فقر بر دو قسم است: فقر حقیقی و فقر مجازی یا اضافی.

فقر حقیقی این است که همه ما محتاج به خدا هستیم. حضرت حق می‏فرماید: «أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ»؛ همه شما فقیر و محتاج به خدا هستید. ما هر چه داریم از خداست و در قرآن مکرر به این موضوع اشاره شده است: «للهِ مَا فِی السَّمَاوَاتِ وَمَا فِی الْأَرْضِ»؛ آنچه در آسمانها و زمین است، مال خداست، همه ما هم بنده و مخلوق و نفقه‌خوار خدا هستیم.

مولا باید فقط بنده و کنیزهایش را نفقه دهد و حال آنکه خدا به تمام بندگانش نفقه می‌دهد و مالک آنهاست. او می‌خواهد مریض باشیم، اختیارش را دارد؛ می‌خواهد سالم باشیم، میل خودش است؛ می‏خواهد عزیز یا ذلیل باشیم، میل خودش است.

زن و فرزند چند صباحی دست انسان امانت هستند و حق ندارد آن‌ها را اذیت کند و بگوید مال خودم هستند و اختیارش را ندارم. البته در زمینه تربیت فرزند بحث جدا و باب مفصلی است؛ اما حق تعدی ندارد.

خداوند متعال، مالک انسان است و اختیارش را دارد، ما مخلوق و بنده خدا هستیم و باید مطیع امر و اراده او باشیم‌، این وظیفه ماست.

ائمه اطهار علیهم السلام هم همینطور بودند و از خودشان اختیاری نداشتند، مجذوب حق و مطیع امر او بودند.

مصلحت‌هایی در اراده خداست که نمی‌دانیم، باید تحمل کنیم و دین خدا را تا ظهور امام زمان علیه‏ السلام آبیاری نماییم همانطور که امام حسین علیه‌السلام دین اسلام و ولایت را آبیاری کردند.

در آیه ۱۵ سوره فاطر می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ أَنتُمُ الْفُقَرَاءُ إِلَی اللَّهِ وَاللَّهُ هُوَ الْغَنِیُّ الْحَمِیدُ»؛ ای اولاد آدم! شما گدا و فقیر به خدا هستید و تنها خداست که بی‌نیاز و غنیّ بالذّات و ستوده صفات است.

تمامِ نفع نماز و رکوع، سجود و تواضع ما به خود ماست.

مرحوم بانو هاشمی (ره) در کتاب اربعین‌ خود، ۳۶ اثر نماز را بیان کرده‌اند که تمام نفعش برای خود انسان است.

آثار روزه گرفتن، تمام نفعش برای خود انسان است.این‌ نماز و روزه شما صورت برزخی پیدا می‏کنند و سپری بین شما و آتش می‌شود، «الصُّومُ جُنَه مِن النّار». انسان با نخواندن نماز و نگرفتن روزه به خدا و اسلام و امام زمان (ع) ضرر نمی‌زند؛ بلکه فقط به خودش ضرر می‌رساند.

پس همه ما محتاج به خدا هستیم و او غنی است. منظور از مالک حقیقی این است و همه ما باید به آن معتقد باشیم.

دومین فقر، فقر مجازی یا اضافی است که مصطلح خودمان است، به معنای فقر مالی و مادی؛ یعنی بی‏‌پولی و نداری و وضع مالی خوب نداشتن.

فقر مجازی نیز عنایت الهی است و در این زمینه روایات به حد استفاضه است. از اهل بیت علیهم‏ السلام روایات زیادی در این باب وجود دارد.

در فضیلت فقر و پریشانی نیز روایات زیادی داریم. فقر لطفی است از طرف پروردگار که به کسی که دوست دارد عنایت می‌کند و فقرا نزد خداوند متعال درجه و مقامی دارند. در بعضی از روایات این نوع از فقر را مدح می‌کنند و بعضی دیگر از جهاتی مذمت می‌کنند؛ مدح دارد از جهت معنویتش و مذمت دارد از جهت اجتماعی.

پیامبر اکرم(ص) فرموند: «فقر فخر من است و من به سبب آن بر سایر پیغمبرها افتخار می‏کنم». علت آن است که همه انبیاء فقر حقیقی را داشتند و خود را محتاج به حق می‌دیدند؛ لکن هر مقداری که معرفت انسان بیشتر باشد، قربش به حضرت حق بیشتر می‌شود و بیشتر احساس فقر می‌کند.

در بین ۱۲۴هزار پیغمبر و ۱۲۴هزار وصی پیغمبر، معرفت نبی اکرم (ص) نسبت به حضرت احدیت از سایر انبیاء بیشتر است و معرفت اوصیای پیغمبر اکرم (ص) نیز از سایر اوصیای انبیاء بیشتر است، چون معرفت و قرب ایشان بیشتر است، احساس فقر و نیازشان هم بیشتر است.

هر چه احساس احتیاج انسان به خدا بیشتر باشد. قرب و معرفتش به خدا بیشتر است و مراتب توحیدش بالاتر است.